In drie muisklikken je depressie versterken

Als eenzaamheid en uitzichtloosheid je enige vrienden zijn, wat doe je dan? Mensen met een depressie grijpen snel naar een mobieltje of laptop voor afleiding, maar de vraag is of dat helpt. Wat nou als verschillende algoritmes van sociale media juist een depressie versterken?

‘Ik ging een keer op Twitter en het eerste wat ik zag was een filmpje van een man die van een gebouw afsprong. Het ergste was nog dat je alles kon zien, zelfs hoe zijn bot uit zijn been schoot door de harde klap,’ vertelt de 19-jarige Anisha die zelf worstelt met depressie, ‘de video werd daarna constant gerepost, verschrikkelijk om te zien.’ Anisha weet zelf ook dat als je alleen depressieve onderwerpen opzoekt op internet, dat datgene ook het enige is wat je te zien krijgt. ‘Op Twitter zijn dingen nu wel veranderd, zulke heftige dingen krijg ik nooit meer te zien en ik behoed mezelf er ook voor. Maar Tumblr is een ander verhaal. Die plek is toxic.’

‘ Het is een gekke plek, naast eetstoornis- en depressie-gerelateerde onderwerpen zitten er zelfs cults op Tumblr.’ – Anisha
Als je op Tumblr het woord ‘sad’ of ‘depression’ opzoekt, krijg je een melding: ‘Is alles oké met je?’ Dan volgt er een kort ‘hulpverlenend’ tekstje in kleine letters en daarna kun je de keuze maken ‘terug’ of ‘zoekresultaten tonen’. Als je dan de zoekresultaten bekijkt, kan je in een donkere wereld verstrikt raken. Met onbeperkte vrijheid. Volgens Anisha is Tumblr een broedplaats van allerlei nare invloeden: ‘Het is een gekke plek, naast eetstoornis- en depressie-gerelateerde onderwerpen zitten er zelfs cults op Tumblr.’

Zelfgemaakte cake
Algoritmes sturen sociale media zoals Tumblr aan, maar hoe werken ze? ‘Een algoritme is net als een recept,’ vertelt Holger Wandt, principal advisor van databedrijf Human Inference, ‘een recept bestaat uit verschillende instructies: nu doe je de boter in de kom, vervolgens de suiker erbij en uiteindelijk heb je een lekkere cake gemaakt. Het algoritme zijn de instructies, jij bepaalt zelf of jij daadwerkelijk zoveel suiker bij het mengsel gooit als dat er in het recept staat. Jij komt zelf tot jouw eigen resultaat, het algoritme volgt alleen jouw instructies op.’

Een algoritme kan zoiets simpels zijn als de berekening van jouw tomtom: wat is de beste en de snelste weg van jouw huis naar Parijs. ‘Algoritmes zijn niet kwaadaardig,’ legt hoogleraar Marc Uetz van de Universiteit Twente uit. ‘Ze zijn ontworpen om zo snel mogelijk tot een concreet antwoord te komen en het gemak van de mens te vergroten. Het is bepalend met welke informatie een algoritme gevoed wordt en wat er met deze data gedaan wordt. De laatste jaren worden algoritmes gebruikt om uitgebreide dataverzamelingen van personen te maken, daar wordt veel geld aan verdiend.’

Databubbel

Algoritmes leren ons als individu steeds beter kennen door middel van deze dataverzamelingen. Wát we leuk vinden, wélke artikelen we graag lezen en wannéér wij deze artikelen graag lezen. Je hebt bijvoorbeeld een leuke tas gezien op een van je favoriete websites. Vervolgens zie je op élke andere website reclame van diezelfde tas. Dit geldt ook voor sociale media zoals Instagram, Facebook en Tumblr. Jij krijgt te zien wat jij leuk vindt. Je blijft in je persoonlijke bubbel. Als je onschuldige kattenfilmpjes bekijkt, is dat nog niet zo erg. Maar stel nou dat je depressief bent en depressie-gerelateerde onderwerpen opzoekt, kan deze bubbel dan een versterkende negatieve werking hebben?

De zoekterm die je op je scherm intikt, beïnvloedt de andere apps op jouw telefoon ook. Dit is het werk van algoritmes. Digital art door: Anisha Tiloe.

‘Ik denk dat het probleem met algoritmes en depressie veel groter is dan dat wij denken.’ – Candide van Bekkum

Vicieuze cirkel
Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat mensen met een depressie gemiddeld meer schermtijd hebben dan mensen zonder depressie. ‘Mensen die zich neerslachtig voelen hebben de neiging om vervelend nieuws op de te zoeken, bijvoorbeeld natuurrampen, maar ook lotgenoten.’ Vertelt psychiater Erik Morsch. Hij legt uit dat het belangrijk is voor mensen die zich neerslachtig voelen om actief te blijven. ‘Social media kan ervoor zorgen dat iemand op de bank blijft zitten met een zak chips en zich nog ongelukkiger gaat voelen.’ De verslavende werking van sociale media zorgt ervoor dat je steeds passiever wordt. Dit kan zorgen voor een vicieuze cirkel die het moeilijker maakt om uit je depressie te komen.

Onzichtbaar isolement
‘Ik denk dat het probleem met algoritmes en depressie veel groter is dan dat wij denken,’ Candide van Bekkum, Interimmanager van het bedrijf Zilvermatch (voor kwaliteitsverbetering van ggz, zorg- en dienstwelzijn) draait er niet omheen. ‘Depressieve mensen, maar vooral jongeren, en dat zijn er nogal wat, hebben minder reflectievermogen. Ze worden geconfronteerd met de mooie of juist donkere kanten van het internet en raken overprikkeld.’ Van Bekkum legt uit dat áls een depressieve persoon überhaupt gaat praten over zijn of haar problemen, hij of zij al in een vergevorderd stadium van depressie zit. ‘Zowel depressie- problematiek als internet zijn onzichtbaar, de enigen die weten welke zoektermen jij op je laptop intypt zijn jij en de algoritmes. Door duistere zoektermen kun je zo belanden in een cultgroep en niemand die het weet. Dertig jaar geleden wist iedereen wel wat er speelde in de buurt, nu kun je achter je laptop verdwijnen en hebben de mensen om je heen geen idee of er iets aan de hand is met jou. Er gaan veel mensen dood aan depressie, dat is een ontzettend groot probleem.’

‘Als het al klopt dat een negatieve feedback loop van algoritmes een depressie kan versterken, wil ik benadrukken dat gezond eten, genoeg bewegen, niet grijpen naar drank en andere verslavende middelen en bovendien blijven afspreken met mensen, de weg uit een depressie kan zijn,’ aldus Morsch, ‘Maar als je ongezond leeft op elk gebied, houdt dat een depressie ook in stand, algoritmes zouden daar onderdeel van kunnen zijn.’

Van Bekkum doet een toekomstvoorspelling: ‘Social media zorgt voor isolement. Ik denk dat als het zo doorgaat er een grotere groep depressiegevoelige jongeren en studenten uitvalt of verzuimt. Ook denk ik dat het aantal jongeren dat extra hulp nodig heeft zal verdubbelen, of misschien wel verdriedubbelen.’